Mikołajki Folkowe – 25 lat

Agnieszka Matecka-Skrzypek

Międzynarodowy Festiwal Muzyki Ludowej „Mikołajki Folkowe” jest coroczną imprezą organizowaną od 1991 roku przez Orkiestrę św. Mikołaja w Akademickim Centrum Kultury Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej „Chatka Żaka” w Lublinie. Jej celem jest popularyzacja kultury ludowej we wszystkich jej przejawach, głównie poprzez prezentację twórczych interpretacji i przekształceń muzycznego folkloru. Organizatorzy chcieli, aby Mikołajki stały się miejscem prezentacji nie tylko wykonawców znanych i uznanych, ale także szansą promocji dla muzyków młodych i początkujących. Taka idea Festiwalu powinna przyczynić się do przywrócenia folklorowi należnego mu miejsca w kulturze współczesnej, a także do zachowania wartości, które ze sobą niesie.

Muzyka ludowa – wraz z całą kulturą tradycyjną, z której wyrasta – to pojęcia, które pozornie nie budzą wątpliwości. Większość ludzi ma ich znaczenie zakodowane gdzieś w odległych archiwach świadomości, obok innych informacji, z których nie planują raczej robić użytku. Okazuje się jednak, że zjawiska te mogą być fascynujące. Muzyka ludowa to klucz i pierwszy krok do odkrycia zapomnianego świata, który trwał przez setki lat. Jego wartości były przekazywane z pokolenia na pokolenie i scalane spoiwem tradycji, która – strzegąc porządku spraw – wskazywała drogę wśród zawirowań życia. Świat ten – dziś już nieznany, wręcz obcy – po ponownym odkryciu zdaje się pozytywnie współbrzmieć z naszymi pragnieniami, potrzebą harmonii i spokoju, z tęsknotą za wszechwiedzą, zdaje się posiadać odpowiedzi na wszystkie, nawet najtrudniejsze pytania...

Wyzwania, jakim stała się zrozumiała dla współczesnego odbiorcy prezentacja folkloru, podjął się, istniejący w naszym kraju od kilkunastu lat, ruch skupiony wokół muzyki folkowej. Artyści działający w jego ramach, przy użyciu współczesnych środków, tworzą swobodne interpretacje ludowych źródeł. Zestawienie nowoczesnej techniki, dającej ogromne możliwości twórczych poszukiwań oraz ludowego kontekstu zrodziło muzykę atrakcyjną i porywającą, będącą zarazem niezwykle pojemnym nośnikiem tego, co nazywamy tradycją.

1991

Pierwszy, pionierski festiwal muzyki folkowej nosił nazwę Mikołajki u Mikołajów. Trwał tylko jeden dzień, a wystąpiły wówczas prawie wszystkie polskie zespoły, które miały coś wspólnego z ówczesną muzyką folkową. Jednym z założeń koncertu była prezentacja wykonawców inspirujących się folklorem wespół z muzykantami ludowymi.

1992

Festiwal nosił już nazwę Mikołajki Folkowe. W tym roku odbył się koncert Perły wśród Pereł, na którym wystąpili między innymi goście z Nigerii, Grecji, Ukrainy, Argentyny. Wydarzeniu towarzyszyły wystawy, przegląd filmowy oraz warsztaty tańców. Podczas tej edycji festiwalu podjęto próbę stworzenia Sceny Otwartej – konkursu dla wykonawców-amatorów. Niestety, nikt się nie zgłosił. Impreza była w całości rejestrowana przez Program 2 Polskiego Radia.

1993

Impreza rozrosła się do trzech dni. W piątek odbyła się po raz pierwszy Scena Otwarta (wzięło w niej udział 5 zespołów), która miała formę przeglądu, a jedynym wyróżnieniem była nagroda publiczności. W sobotnim Koncercie Gwiazd wystąpiła, obok polskich zespołów, Kapela Romana Kumłyka z Huculszczyzny. W ramach festiwalu odbyły się trzy koncerty towarzyszące, warsztaty taneczne, przegląd filmów oraz dyskusja panelowa „Co zrobić z folklorem?”. W tym roku Mikołajki Folkowe były również w całości rejestrowane przez Program 2 Polskiego Radia. Efektem współpracy z tą instytucją była kaseta „Mikołajki Folkowe '93” (1994, Folk Time), zawierająca utwory najciekawszych wykonawców. Nagrania z tego festiwalu zostały także umieszczone na kasecie Kapeli Romana Kumłyka „Huculskie muzyki” (1995, Towarzystwo Karpackie). Festiwal był transmitowany przez Lubelską Telewizję Niezależną.

1994

Konkurs Scena Otwarta otrzymał swą ostateczną formę. Występy siedmiu „podmiotów artystycznych” oceniało jury, w skład którego wchodził między innymi Jacek Urbaniak i Sławomir Gołaszewski. Pierwsze miejsce przypadło Orkiestrze Jednej Góry Matragona, zaś drugie – Chudobie (dwóm zespołom znajdującym się obecnie w czołówce polskich grup folkowych). W sobotę, w koncercie głównym wystąpiły zespoły z Litwy, Niemiec i Białorusi, m.in. Pałac, prezentujący tradycyjne, wielogłosowe śpiewy białoruskie w rockowej aranżacji. Jak co roku festiwalowi towarzyszyły wystawy, przegląd filmów i warsztaty. Po raz pierwszy został wydany folder festiwalowy (w następnych latach stale udoskonalany). Relacje z festiwalu ukazały się TVP Lublin, na antenie Radia Lublin i Programu 2 Polskiego Radia.

1995

Najciekawszymi wydarzeniami piątego festiwalu były: koncert Kati Szvorák z zespołem (Węgry), spektakl „Ballada chasydzka” i próba otwarta Kapeli Łem – jako nowa forma prezentacji muzycznej. W tym roku skrystalizował się również pomysł na niedzielny koncert, który został zatytułowany Folk i Okolice. W jego ramach mogli zaprezentować się wykonawcy w niewielkim stopniu nawiązujący do folkloru, a będący reprezentantami innych nurtów – np. muzyki dawnej, reggae, bluesa, poezji śpiewanej. Powstała charakterystyczna dla Mikołajek oprawa plastyczna (plakaty wydrukowane na szarym, pakowym papierze). W tym roku została też ustanowiona nagroda przyznawana przez Orkiestrę św. Mikołaja – konterfekt świętego, wykonywany różnymi technikami przez artystów ludowych i inspirujących się twórczością ludową. Fragmenty Koncertu Gwiazd rejestrowała TVP Lublin, a reportaż z festiwalu, przygotowany przez „Swojskie Klimaty”, został wyemitowany w TVP 1.

1996

W konkursie Scena Otwarta wzięło udział 11 wykonawców. Pierwszą nagrodę zdobyła Anna Kiełbusiewicz (która stworzyła potem grupę Ania z Zielonego Wzgórza i była solistką Orkiestry św. Mikołaja). Na szczególną uwagę w tej edycji zasługuje koncert niemieckiej grupy Folkinger i zespołu Horyna z Ukrainy oraz warsztaty „Muzyka świata”, prowadzone przez Marię Pomianowską. TVP Lublin transmitowała na żywo program prezentujący niektórych wykonawców i laureatów konkursu.

1997

Mikołajki trwały już 4 dni. Pierwszego dnia festiwalu, w czwartek, wystąpili muzycy z Domu Tańca w Warszawie prezentujący nurt rekonstrukcyjny. W piątkowej Scenie Otwartej wzięło udział 15 wykonawców. W sobotę odbyła się dyskusja panelowa „Szanse i zagrożenia ruchu folkowego”. W pamięci widzów pozostał koncert z cyklu Folk i Okolice – wystąpił na nim Osjan, Matragona, Naturtonmusik ze Szwajcarii. Słuchacze z trudem mieścili się w sali widowiskowej, dlatego zorganizowano cykl koncertów Mikołajki na Starówce w lubelskich, staromiejskich kawiarniach i klubach. TVP Lublin wyemitowała program o festiwalu.

1998

Festiwal ze szczególnie bogatym programem. Na mikołajkowej scenie wystąpili między innymi muzycy z Łotwy, Szwecji, Węgier i Sardynii . Ci ostatni, Tenores Goine de Nuoro, mieli zwyczaj śpiewania w każdej knajpie, do której dotarli. W tym roku wśród organizatorów powstała nowatorska idea stworzenia Konkursu na Folkowy Fonogram Roku – najlepszą płytę lub kasetę mijającego roku (w konkursie brało udział 19 fonogramów). Półgodzinny reportaż o festiwalu zrealizowany został przez TVP Polonia, a fragmenty Mikołajek były emitowane w programie telewizyjnym „Rower Błażeja”.

1999

Program został wzbogacony o folkowy koncert dla dzieci przygotowany przez Jerzego Burdzego i jego dziecięcą kapelę Vistula. Nowym przedsięwzięciem był Klub Festiwalowy, w którym codziennie odbywały się kameralne koncerty. Po raz drugi miał miejsce Konkurs na Folkowy Fonogram Roku. W jego finale znaleźli się Muzykanci, Golec uOrkiestra i Chudoba. Relacje z festiwalu ukazały się w TVP Lublin, zaś Programy 1, 2 i 3 Polskiego Radia niejednokrotnie informowały o tym wydarzeniu w audycjach folkowych.

2000

W Scenie Otwartej wzięła udział rekordowa liczba wykonawców (16). Pierwsze miejsce zajęła Sarakina – grupa wykonująca muzykę bułgarską. W finale Folkowego Fonogramu Roku znaleźli się: Się Gra, Julia Doszna i Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” (płyta „Metamarfozy”). Koncert Folk i Okolice, który odbył się pod hasłem „Powrót bardów”, poświęcony był piosence turystycznej, która przez wiele lat miała w Lublinie swój festiwal. Po raz pierwszy Mikołajki były bezpośrednio transmitowane przez Internet. W czasie trwania festiwalu relacje nadawała TVP Lublin, która na zlecenie TVP Polonia przygotowała półgodzinny reportaż z festiwalu.

2001

Nową inicjatywą było stworzenie Klubu Filmowego w niezależnym od koncertów pomieszczeniu, w którym wyświetlane były fabularne i dokumentalne filmy o tematyce związanej z kulturą tradycyjną. Powstał też cykl nocnych, kameralnych koncertów Folk Nocą. Program wzbogacił się również o występ Orkiestry Antycznej w Gardzienicach. Niedzielny koncert odbył się pod hasłem „Promocje 2001” – zespoły Kapela ze Wsi Warszawa i Stara Lipa promowały wydane właśnie płyty. Ponownie odbyła się transmisja internetowa.

2002

Po raz pierwszy do konkursu Scena Otwarta zaproszono wykonawców z zagranicy. Pierwsze miejsce zdobył zespół Jar z Białorusi. Z okazji Festiwalu wydano płytę „Folkowa Planeta”, na której znalazły się nagrania muzyków folkowych skupionych wokół Akademickiego Centrum Kultury UMCS „Chatka Żaka” w Lublinie. Płyta dołączana była do festiwalowych karnetów. Na Koncercie Głównym ciekawe połączenie muzyki poważnej z muzyką folkową zaprezentował Chór Kameralny Towarzystwa Muzycznego wraz z lubelskimi bębniarzami. Nie zabrakło także wystaw, pokazów filmowych, koncertów na Małej Scenie oraz warsztatów tańców polskich, huculskich oraz dawnych.

2003

Szczególnie ciekawym wydarzeniem okazał się koncert Magia Smyczka zespołu Marii Pomianowskiej. Drugi dzień festiwalu przebiegał pod znakiem muzyki węgierskiej – na Koncercie Głównym wystąpił m.in. zespół Esztenás (który tego dnia poprowadził także warsztaty tańców węgierskich), wyświetlono film fabularny Vagabond o ruchu domów tańca na Węgrzech. Ostatniego dnia Festiwalu zagrał zespół Pankharita (muzyka andyjska) z towarzyszeniem Chóru Kameralnego Towarzystwa Muzycznego w Lublinie – muzycy wspólnie wykonali utwór „Navidad Nuestra” Ariela Ramireza. Płyta zespołu Pankharita, wydana z okazji Mikołajkek Folkowych, była dołączana do karnetów. Festiwalowi towarzyszyły pokazy filmów dokumentalnych poświęconych mniejszościom narodowym, wystawy oraz kameralne późnowieczorne koncerty z cyklu Folk Nocą.

2004

Do historii przeszedł festiwalowy plakat przedstawiający parę ludzi wysłaną jako informacja o Ziemianach w kosmos wraz z misją Apollo 11. Plakatu tego Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Lublinie nie powiesiło w autobusach, bo zawierał (jego zdaniem) treści pornograficzne. Szerokim echem odbił się koncert mołdawskiego zespołu etnojazzowego Trigon i pierwszy występ w Polsce irlandzkiego duetu Brendana Monaghana i Nialla McCleana. W niedzielę odbył się koncert prezentujący tradycję muzyczną krajów Grupy Wyszehradzkiej „Cztery strony folku” (podczas którego między innymi Joszko Broda zaprezentował swój polsko-węgierski projekt „Posłóchejcie, kamaradzi”). Mikołajkom towarzyszyła wystawa obrazów zmarłej rok wcześniej solistki Orkiestry św. Mikołaja – Anny Kiełbusiewicz, a do karnetów dołączona została starannie wydana płyta z jej solowymi nagraniami.

2005

Festiwal zyskał kolejną, trzecią scenę, tzw. Scenę pod Schodami, na której występowali, ciesząc się uwagą widzów, muzycy tradycyjni. Największe powodzenie wśród publiczności miał piątkowy koncert Kapeli ze Wsi Warszawa. Ogromne wrażenie zrobił też występ grającego muzykę Bliskiego Wschodu zespołu The Yuval Ron Ensemble ze Stanów Zjednoczonych. W niedzielę, w ramach koncertu „Promocje”, swoje nowe płyty przedstawiły Werchowyna oraz Orkiestra św. Mikołaja z huculską Kapelą Romana Kumłyka Czeremosz. Kompakt „Huculskie muzyki”, nagrany wspólnie przez Mikołajów i Czeremosz, był wizytówką festiwalu. Tradycyjnie już odbyły się zajęcia warsztatowe, działał również Klub Filmowy – tym razem organizowany we współpracy z Przeglądem Filmów Etnograficznych „Oczy i obiektywy”.

2006

Wydawałoby się, że festiwal jak co roku, ale jaki doborowy skład muzyków: Trojca z Białorusi, Anatol Stefanet ze swoim „tarafem”, Parno Graszt z muzyką Cyganów węgierskich, kapela Emila Mihaiu z Rumunii i Śnieżne Lwy z Tybetu. Było też sporo filmów – Szeszory o kultowym ukraińskim festiwalu folkowym, Ostatni wiejscy muzykanci w reżyserii Andrzeja Bieńkowskiego i powtórka z przeglądu „Oczy i obiektywy”.

2007

Na tych Mikołajkach rozpoczęła się współpraca z SKN Folklorystów i Etnologów UMCS. W programie jak zwykle moc warsztatów i filmów, a na scenie Iza z Rumunii, Vlastislav Matoušek z Czech, Żywiołak i Čači Vorba. Gwiazdą festiwalu z pewnością była grupa Fariduddin Ayaz Qawwal & Bros, której podróż do Polski zajęła 70 godzin samolotami, przy czym bagaże poleciały gdzie indziej. Muzycy występowali w strojach pożyczonych z ambasady pakistańskiej, a grali na instrumentach pozbieranych po naszych kapelach. Mimo tych trudności był to niezapomniany występ.

2008

Festiwal pełen muzycznych wydarzeń. Do głównego programu dołączył cykl imprez Ukraina w Centrum Lublina. W jego ramach zagrała Banda Arkan, Atmasfera i Baj, odbyła się też wystawa ceramiki Marty Wasilczyk. Zostały zorganizowane Mikołajki w Filharmonii – koncert zespołu Kwadrofonik, który wypełnił dużą salę koncertową lubelskiej filharmonii. W „Chatce Żaka” wystąpili Kairos, Słowaczka Zuzanna Homolova z zespołem, Čankišou z Czech i Przedwietrze z niedalekiej Dąbrówki. W parku akademickim odbył się performance „Święto Światła”, który został zaaranżowany przez Jarka Koziarę. Swoją powieść promował Stefan Darda, niegdysiejszy cymbalista Orkiestry św. Mikołaja.

2009

I znów w ramach festiwalu odbywa się cykl imprez Ukraina w Centrum Lublina: Korrali, Hutsul Calypso i przegląd młodego niezależnego kina ukraińskiego. Towarzyszące wydarzenia odbywały się poza „Chatką Żaka” – w Radiu Lublin, na KUL-u i w cerkwi greckokatolickiej. W pamięć zapadły dwa kameralne koncerty: duetu Gendos i Jorgos Skolias oraz Kwartetu Jorgi. Tym razem taperowali niemy film Janosik.

2010

Dwudzieste Mikołajki obfitowały w wiele ciekawych wydarzeń. Do osób pracujących nad festiwalem dołączyła graficzka, Karolina Jóźwik. Po raz pierwszy Studenckie Koło Naukowe Etnolingwistów UMCS zorganizowało na festiwalu warsztaty pieczenia pieczywa obrzędowego. Od tego czasu w holu „Chatki Żaka” co roku będzie pachniało ciastem. Wystąpiła grupa Auli z Łotwy, Cymbali Band z Węgier i litewska Banda Dzeta, której lider obecnie założył kapelę Banda Nella Nebia (zwycięzca Nowej Tradycji 2015). Mocne uderzenie reprezentował Litvintroll i Pipes&Pints. Publiczność pogowała. Został zorganizowany pchli targ i folkowe niedzielne śniadanie, na które niewielu uczestników wstało. Była też tworzona przez uczestników festiwalu wystawa „Mam kicz” i koncert specjalny Lubelskie. Tradycja. Inspiracja. Kompozycja prezentujący muzykę poważną i jej ludowy pierwowzór na jednej scenie. Wystąpił Chór Instytutu Muzyki WA UMCS pod dyrekcją prof. Zofii Bernatowicz, Janina Chmiel, Zespół „Jarzębina" z Kocudzy, Kapela Stanisława Głaza z Dzwoli.

2011

Tego roku na scenie zagościły bardzo energetyczne kapele: Alila Band z Izraela , norwesko-szwedzki Sver i rodzinne trio z Serbii – Balkan Strings. Publiczność tańczyła na scenie. Największą sensacją była młodziutka wokalistka tatarskiego zespołu Makam z Krymu. Na jarmarku królowało tatarskie rzemiosło. A w niedzielę odbył się okazjonalny koncert Film. Tradycja. Muzyka, na którym zabrzmiała muzyka z przedwojennego polskiego filmu Bartek zwycięzca, skomponowana przez Rafała Rozmusa. Wydarzeniem był koncert Orkiestry św. Mikołaja i Catself, w którym Mikołaje akompaniowali wokalistce.

2012

Widzom Mikołajków z pewnością pozostał w pamięci przejmujący koncert Trebuniów Tutków, w dzień po pogrzebie seniora rodu – Władysława. Jak najlepiej pożegnać muzyka i oddać mu hołd – muzyką. Na Koncercie Głównym wystąpił zespół Hosoo & Transmongolia, który następnego dnia poprowadził warsztaty śpiewu alikwotowego. Gośćmi festiwalu była też Megitza i folkmetalowa Niburta z Węgier. Miłośnicy tańca bawili się na „Trzech godzinach z Hałasem”.

2013

To pierwszy rok organizowania na festiwalu panelu dyskusyjnego, niejako powrót do pierwszych lat festiwalu. Pierwsza edycja spotkania nosiła tytuł „Po co nam Konwencja UNESCO?”. Zmieniła się szata graficzna folderu. W dziesiątą rocznicę śmierci Ani Kiełbusiewicz, wokalistki Orkiestry św. Mikołaja, organizatorzy ufundowali dodatkową nagrodę w ramach konkursu Scena Otwarta – za wykonanie piosenki z jej repertuaru. Na scenie zagościła Kulgrinda, Agata Siemaszko i Kuba „Bobas” Wilk, Anna Nacher i Marek Styczyński z opowieściami o Samach, Paddy and the Rats oraz Lotus Ensemble z Wietnamu.

2014

Na Mikołajkach pojawiły się aż cztery nowe wydarzenia. Pierwsze, to konkurs fotograficzny „Tradycja w obiektywie”, który spotkał się z dużym zainteresowaniem. Wzięło w nim udział 86 osób, a jury musiało ocenić ponad 200 zdjęć. Kolejny pomysł to wprowadzenie do programu koncertów rejestrowanych z myślą o promocji zespołów. Wielośladowe nagrania, w tym wypadku Samych Suk, zostały przekazane muzykom wraz z możliwością ich wydania. Zacieśniła się współpraca ze środowiskiem naukowym. Studenci ze Studenckiego Koła Naukowego Etnolingwistów UMCS przez 2 dni prowadzili Festiwalową Żywą Bibliotekę, samodzielnie zbierając materiały. I ostatnia nowość – koncert Folk Off, współorganizowany przez Maćka Szajkowskiego, transmitowany przez radiową Czwórkę. Trudno wybrać było najciekawsze wydarzenie muzyczne, dla jednych by to koncert Nadishany, dla innych występ estońskiego Trad.Attack czy huculskie kolędowanie.